BELOGLAVI SUP U SPECIJALNOM REZERVATU PRIRODE

”KLISURA REKE TREŠNJICE“

Bratislav Grubač

– Zavod za zaštitu prirode Srbije

SITUACIJA – KRETANJE BROJNOSTI I TREND

U prošlosti. Prema anketama lokalnog stanovništva velika jata beloglavih supova (oko 100 jedinica) posmatrana su na području klisure reke Trešnjice sve do posle Drugog svetskog rata (1950-60). Usled akcija trovanja vukova tokom 1950-60ih brojnost opada do granica nestanka vrste.

Predrag Petrović – kao član Mladih istraživača iz Valjeva je prvi opisao i pronašao ovu koloniju beloglavog supa 1972. 15. jula 1972. one je video 16 jedinki. Verovatno, s obzirom da tada mladunci nisu poleteli, postojalo je 8 parova.

Period 1980-95. Detaljni monitoring je vršen u periodu 1980-91.(Marinković & Orlandić, 1994). Brojnost je u koloniji varirara između 6 i 10 parova. Najveća brojnost jata iznosila je 24 jedinki među kojima je bilo 8 mladunaca (27. jula 1987).

Prema Marinkoviću (1999) brojnost vrste je usled trovanja pala na šest parova tokom 1991-2. i na četiri para tokom 1993. i 1995. godine

Period 1996-2011. Tokom perioda 1996-2011. vršen je stalni godišnji monitoring beloglavog supa od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije i Upravljača (Agencije za prirodne resurse Natura iz Valjeva.

Monitoringom beloglavog supa je rukovodio Bratislav Grubač – stručni saradnik – ornitolog Zavoda uz pomoć čuvara Dragana Đekića i Bobana Vučićevića (čuvari Specijalnog rezervata prirode „Klisura reke Trešnjice“).

Brojnost je varirara između 5 gnezdećih parova (1996-7) – 17 gnezdećih parova (2011), a broj uspešno podignutih mladunaca godišnje po koloniji se kretao između 4 i 12 (2011).

B. Grubač (stručna evidencija) – kretanje brojnostio beloglavog supa u klisuri trešnjice na osnovu rezultata redovnom monitoringa Zavoda zazaštitu prirode Srbije) dato je u tabeli 1.

Tabela 1: Kretanje brojnosti beloglavog supa u koloniji u klisuri reke Trešnjice u periodu 1996 – 2011.

Table 1: Fluctuations in numbers of Griffon vultures in the breeding colony in gorge of river Trešnjica, in period 1996 – 2011.

* Napomena: veoma precizni i metodološko korektni podaci dati su bez zagrade; podaci zasnovani na metodi cenzusa i procene ili dobijeni u ranom stadijumu gnežđenja (na inkubaciji ili tek izleženim mladuncima) dati su u zagradama; masnim slovima istaknute su cifre na početku i kraju istraživanja (1996. i 2007.). Iste oznake važe za sve tabele (br. 1-3). / *Remark: high-precision, methodologically correct data are given without brackets; data based on method of census and estimation as well as those collected at the beginning of breeding cycle (eggs or recently hatched young) are given within brackets; data in starting and finishing years of study (1996 and 2007) were given in bold letters. This legend is true for all tables 1-3.

Zaključak: Brojnost beloglavog supa u klisuri Trešnjice od 1996. do 2011. beleži stalan uspon (uprkos problemima ilegalnog trovanja) od samo 5 na 17 gnezdećih parova, zbog veoma dobro organizovane zaštite preduzete od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije i Upravljača i ostalih (lokalne zajednice, stručnjaka i ljubitelja prirode). Zaštita je podrazumevala zaštitu staništa – mesta gnežđenja (proglašenje specijalnog rezervata za beloglavog supa), redovnu dopunsku ishranu, suzbijanje negativnoh pojava i monitoring.

PROBLEMI ZAŠTITE

1. Ilegalno trovanje – je bilo i ostalo glavni problem zaštite beloglavog supa u klisuri Trešnjice. Inače, trovanje je uopšte bilo i ostalo glavni problem zaštite ove vrste u Srbiji, na Balkanu i Evropi.

Uglavnom, tokom zadnje dve decenije postoje povremena ilegalna trovanja pasa lutalica pri čemu se koristi zabranjeni otrov „kreozan“.

Zabeleženo je više takvih slučajeva na širem području oko klisure Trešnjice, na području Ljubovije i Valjeva. Najmanje nekoliko beloglavih supova i više drugih ptica i životinja (pasa, divljih svinja i domaće stoke) je otrovano tokom zadnjih desetak godina na širem području Ljubovije i Valjeva.

2. Problem nedostatka hrane usled smanjenja brojnosti stoke i veterinarskih mera je uspešno rešen izgradnjom hranilišta na kome se hrana redovno doprema od 1996. godine (uglavnom klanični otpad i povremeno uginula stoka).

Zaključak: Usled preduzetih niza mera aktivne zaštite problemi zaštite beloglavog supa na području klisure reke Trešnjice su veoma redukovani. Ipak, dalje opasnosti zaštite vrste postoje zbog mogućeg povremenog ilegalnog trovanja.

MERE I AKTIVNOSTI ZAŠTITE

1. zaštita staništa – posebno mesta gnežđenja beloglavog supa je ostvarena proglašnjem klisure reke Trešnjice za zaštićeno dobro – Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Trešnjice“ od (mislim od 1996 ?). Postoji čuvarska služba Upravljača (agencije „Natura“) koja se stara o rezervatu.

2. dopunska ishrana – u periodu od 1996. godine do danas obezbeđen je redovan rad hranilišta na osnovu projekta Zavoda – Izgradnja i rad hranilišta za nekoerogae vrste ptica u Srbiji (1995). Hrana se redovno doprema po nekoliko puta (najmanje dva puta) mesečno od strane Upravljača i zadnjih nekoliko godina uz pomoć Opštine Ljubovija na hranilište.

Ukupna količina hrane je dostizala npr. do 50 tona (2010. godine).

Zaključak:

Ukupna količina hrane koja se doprema na hranilište u klisuri reke Trešnjice dostigla je zadnjih godina po nekoliko desetina tona klaničnog otpada i uginule stoke godišnje i ona sada zadovoljava sve potrebe ishrane cele kolonije beloglavog supa i drugih nekrofagih vrsta ptica na ovom području!

Organizacija rada hranilišta je veoma dobra i skoro da je dostigla maksimalne mogućnosti. U cilju zaštite i povratka beloglavog supa i drugih vrsta planirana je izgradnja hranilišta na susednim lokacijama (Sokolske i Valjevske planine – na mestima gde je ova vrsta gnezdila u prošlosti).

3. Suzbijanje negativnih pojava (trovanja, ubijanja, uznemiravanja i dr.) se sprovodi redovno kroz aktivnosti Zavoda za zaštitu prirode Srbije i Upravljača, a takođe i kroz specijalne nacionalne i međunarodne projekte (npr. Akcioni plan za lešinare Srbije i Balkana). Ono je pomoglo da se suzbije nekontrolisano trovanje i moguće ilegalno ubijanje ptica. Zadnjih godina nisu zabeleženi slučajevi ubijanja beloglavog supa na širem području SRP „Klisure reke Trešnjice“.

4. Monitoring – Zavod za zaštitu prirode je od 1996. započeo redovan godišnji monitoring gnezdeće kolonije beloglavog supa u klisuri Trešnjice i Srbiji u cilju praćenja brojnosti gnezdećih parova i uopšte jedinki i problema zaštite beloglavog supa.

Zaključak: Na osnovu dobijenih rezultata monitoringa preduzimane su odgovarajuće mere i aktivnosti zaštite koje su dovele do spašavanja jedne od najugroženijih kolonija beloglavog supa u Srbiji i na Balkanu, koja se pre manje od dve decenije nalazila na granici potpunog nestanka.

Budući planovi na području klisure reke Trešnjice i šire okoline:

1. dalje povećanje brojnosti beloglavog supa i drugih ugroženih nekrofagih vrsta u klisuri Trešnjice;

2. pokušaj povratka beloglavog supa na bivša mesta gnežđenja na Sokolskim planinama (kod Soko Grada) i na valjevskim planinama (Medvednik). U Prvoj fazi planira se izgradnja hranilišta na ovim lokacijama.

3. Razvoj ekoturizma – posmatranje beloglavog supa i drugih vrsta (izgradnja osmatračnice i dr. objekata za posmatranje ptica);

4. Postavljanje video nadzora na hranilištu radi praćenja aktivnosti;

5. Priprema reintrodukcije isčezlih vrsta (crnog lešinara, bele kanje, divokoze i dr.) na području Trešnjice i okolnim područjima.